Onze ongezonde voedselomgeving: de drijvende kracht achter de obesitas crisis
Het verhaal achter deze nieuwsbrief
Vorig jaar ben ik verhuisd naar Oklahoma City in de Verenigde Staten. Toen ik op zoek ging naar kinderopvang voor mijn toen 1-jarige dochter, schrok ik van het eten dat ze hier aan baby's geven: steak fingers, corn dogs, gold fish crackers en ander ultrabewerkt voedsel waar ik nog nooit van gehoord had. Ik realiseerde me al snel dat ongezond eten volkomen genormaliseerd is aan deze kant van de wereld.
Deze ervaring was het laatste zetje in mijn rug om deze nieuwsbrief te starten. Niet voor de Verenigde Staten, maar voor Nederland, want ook onze voedselomgeving wordt steeds ongezonder. Zo is 80 procent van het aanbod in onze supermarkten ongezond en groeit het aantal fastfoodketens in Nederland flink. Dus met onze terugkeer in het vooruitzicht, ben ik alvast begonnen aan mijn journalistieke missie om verslag te doen van onze voedselomgeving.
Overgewicht ook in Nederland problematisch
Wanneer kinderen op jonge leeftijd ongezond eten, lopen ze het risico om de rest van hun leven te zwaar te zijn. Steeds meer onderzoek laat zien dat als je eenmaal overgewicht hebt, het ongelooflijk moeilijk is om gewicht te verliezen. Dat is geen kwestie van ‘minder eten, meer bewegen’. Als je als kind namelijk extra vetcellen aanmaakt, raak je die nooit meer kwijt.
(Ernstig) overgewicht is een van de belangrijkste oorzaken van ziekte. Wereldwijd overlijden er jaarlijks minstens 2,8 miljoen mensen aan. Het is een enorme kostenpost voor de gezondheidszorg en een bron van persoonlijk leed door verminderde kwaliteit van leven, discriminatie, stigma's en een hoger risico op depressie.
Volgens de World Obesity Federation zal meer dan de helft van de wereldbevolking in 2035 (ernstig) overgewicht hebben. Geen enkel land ter wereld is er nog in geslaagd obesitas terug te dringen. De kans is klein dat het doel van de Verenigde Naties om kinderobesitas tegen 2025 een halt toe te roepen wordt behaald. Ook in Nederland.
Meer dan de helft van de volwassenen in Nederland is te zwaar. Als we niet ingrijpen loopt dat percentage volgens het RIVM op tot 62 procent in 2040. Van de kinderen en jongeren tot 25 jaar heeft 17 procent overgewicht. Dat blijkt uit de laatste cijfers van het CBS. Vooral de 18 tot 25-jarigen zijn te zwaar. Een kwart van hen heeft overgewicht, waarvan 7 procent obesitas.
Overgewicht omdenken: een collectief probleem
Gezond eten wordt nog steeds gezien als een individuele verantwoordelijkheid. Het idee dat overgewicht komt door een gebrek aan wilskracht of discipline is diepgeworteld in onze samenleving. Ook in de media domineert dit gedachtegoed en lees je vooral wat je wel of niet moet eten. Dat is te simplistisch.
De wetenschap toont aan dat overgewicht geen kwestie is van persoonlijk falen. Het is te wijten aan een evolutionaire mismatch tussen onze hersenen, genetica en de ongezonde voedselomgeving. Ons oerbrein houdt enorm van calorierijk voedsel. Het stelt ons in staat om te overleven in tijden van schaarste, maar die schaarste bestaat al lang niet meer. Integendeel, onze omgeving wordt overspoeld met ongezond voedsel dat zo gemanipuleerd is om ons te verleiden.
Natuurlijk maken we onze eigen voedselkeuzes, maar die worden sterk beïnvloed door onze voedselomgeving. Jaap Seidell, hoogleraar voeding aan de Vrije Universiteit Amsterdam, kwam met een mooie metafoor hiervoor in een podcast op NPO radio 1: “Eten is als een bal die je voor je uit duwt. Dat moet je zelf doen, niemand kan voor jou eten of bewegen. Maar de helling waartegen je de bal moet duwen, die bepalen we samen. En die helling moeten we naar beneden brengen. Dat gaat over prijzen, aanbod en marketing. Daar zijn we allemaal verantwoordelijk voor.”
Externe factoren hebben dus een grote invloed op ons vermogen om gezonde keuzes te maken. Dit zijn slechts enkele voorbeelden van de krachten achter de obesitas crisis:
Zo'n 80% van de producten in de Nederlandse supermarkten is ongezond.
Nederland telt meer fastfoodrestaurants dan 'gewone' restaurants.
Kinderen worden gebombardeerd met marketing voor ongezond voedsel
Onze voedselomgeving is ongezond. Wat nu?
De enige manier om overgewicht terug te dringen, is door onze voedselomgeving gezonder te maken. Zo kun je nog steeds zelf kiezen, maar wordt het ongezonde voedsel je niet opgedrongen. Bijvoorbeeld door gezond voedsel goedkoper te maken en ongezond voedsel minder makkelijk verkrijgbaar te maken.
Daarbij is een pakket aan wettelijke maatregelen nodig dat niet louter gebaseerd is op zelfregulering. Dat dat niet werkt, is inmiddels gebleken. In het Nationaal Preventieakkoord staan de door de overheid voorgestelde maatregelen. Dit zijn een aantal knoppen waar je aan kunt draaien, waarover momenteel veel gesproken wordt:
Suikertaks om suikerconsumptie te verminderen en aanbod gezonder te maken.
Kindermarketing voor ongezonde voeding beperken.
Btw op groente en fruit verlagen of afschaffen.
Fastfoodketens weren en verminderen, met name in schoolomgevingen.
Voedselkeuzelogo Nutri-Score om consumenten te helpen gezonder te kiezen.
Voedselaanbod gezonder maken door middel van o.a. het NAPV en Nutri-Score.
Schoolomgevingen gezonder maken door o.a. snoepautomaten te verwijderen.
Gezonde schoollunches organiseren via scholen, met een collectief systeem.
Voedseleducatie op scholen geven om kennis over voeding te vergroten.
Voedingsclaims handhaven zodat consumenten niet misleid worden.
In Nederland werken veel mensen hard aan deze maatregelen: politici, ondernemers, artsen, hoogleraren, leerkrachten, werkgevers, voedingsdeskundigen, journalisten, wetenschappers en nog vele anderen. Ik ga met hen in gesprek in mijn zoektocht naar oplossingen om onze voedselomgeving anders in te richten.
Ik zoek ook naar verhalen uit het buitenland die ons kunnen inspireren. Bijvoorbeeld het Zuid-Amerikaanse land Chili dat het meest ambitieuze pakket aan anti-obesitas maatregelen ter wereld heeft. Ook de Britse suikertaks op frisdrank wordt vaak als voorbeeld genoemd voor de plannen in Nederland. Wat kunnen we daarvan leren?
Daarnaast deel ik elke twee weken een praktische tip waarmee ook jij kan bijdragen aan een gezondere voedselomgeving. Daarvoor hoor ik graag van jou: In welke situatie vind je het lastig om voor jezelf of je kind(eren) gezonde keuzes maken? Op school? Bij familie of vrienden? Wat voor uitdagingen komen op jouw pad? Stuur me je antwoord per email (mag een kort zinnetje zijn) en ik neem het mee op mijn missie.
Dank voor je interesse!