'Als wij als voedingsmiddelindustrie de mouwen opstropen, dan kunnen we ook met gezonde grondstoffen producten maken'
Interview met ondernemer Jan Buining
Beste lezer,
Deze week heb ik ondernemer Jan Buining geïnterviewd. Hij is de oprichter van Tasty Basics. Dit bedrijf maakt crackers, brood, muesli en andere gezonde producten op basis van ‘whole foods’. Dus met onbewerkte ingrediënten, waar geen suikers aan zijn toegevoegd of vitamines en mineralen uitgehaald zijn.
Ik vind Buining’s verhaal bijzonder relevant voor deze nieuwsbrief, omdat hij zelf tientallen jaren ervaring heeft in de voedingsmiddelenindustrie, voornamelijk met emulgatoren. Hij werkte met de diervoederindustrie en de levensmiddelenindustrie. Zodoende heeft hij veel te maken gehad met voedselfabrikanten.
Reden genoeg om hem te vragen wat hem heeft getriggerd om het roer om te gooien en hoe hij het voor elkaar krijgt om zijn gezonde producten op de markt te zetten.
Wat is jouw drijfveer om gezonde producten op de markt te zetten?
“Misschien wel een schuldgevoel of een soort verplichting voelend. Van mijn dertigste tot ongeveer zeven jaar geleden, ben ik volledig schuld onbewust bezig geweest met de productie van onder andere ‘koffie whitener’ en ‘soep cream’. Dat is puur ultrabewerkt voedsel: een glucosestroop met kokos- of palmolie en drie of vier E-nummers met een heel klein beetje melkeiwit, maar dat is ook geraffineerd.”
“Toen ik dat bedrijf verkocht had en in contact kwam met mensen bij het Louis Bolk Instituut, heb ik me eigenlijk pas gerealiseerd: ‘wauw, waarom ben ik er zelf niet achter gekomen dat die discussies bij de diervoederindustrie altijd totaal anders liepen dan met levensmiddelenfabrikanten’. Bij de diervoederindustrie wordt heel sterk gelet op hoe voeding er nu precies uit moet zien, met alle micronutriënten die zo'n beetje bekend zijn, om dat dier fit en productief te houden, tot het slachthuis. Bij levensmiddelenfabrikanten is het zo, dat er geen kwade opzet is, maar daar staat prijs, gemak en smaak verbonden.”
Waarom hebben voedselfabrikanten geen aandacht voor gezondheid?
“Echt verrassend, maar met de beste bedoelingen dus, wordt er niet over nagedacht of de voeding wel past bij de biochemie van het lichaam. Misschien komt er de afgelopen jaren een klein beetje urgentiegevoel. Je kunt eigenlijk gewoon eten wat je wil en dat lichaam kan dat wel aan. Dat is deels, omdat de nadelen ervan pas op middelbare leeftijd komen. Daar zou je bijna het lichaam aan kunnen verwijten, die heeft geen noodbel.”
“Ten tweede is het zo, dat evolutionair bepaald is wat we lekker vinden. Dat is geen vrije wil. Het is ooit evolutionair belangrijk geweest om zoet of hartig lekker of calorierijk lekker te vinden. De giftige combinatie is dat we in onze westerse economie, gewoon erg goed zijn om datgene te maken wat de consument lekker vindt. Het bedrijfsleven wordt vooral beloond voor datgene waar de consument instant genot van heeft. Het is niet het voordeel op lange termijn, maar het directe voordeel. Die combinatie is eigenlijk de reden dat we deze doodlopende weg in zijn gelopen.”
De voedselindustrie heeft dus vooral als doel om producten lekker, makkelijk en goedkoop te maken. Vind je dat ethisch verantwoord?
“Zonder filosofische discussie, is het niet zo dat iets alleen maar ethisch (on)verantwoord kan zijn als het bewustzijn er is? Dat is de clou. Het bewustzijn is er niet. Dat is er zeker wel bij grote bedrijven. Die weten al jarenlang verdomd goed dat er een oorzakelijke, causaal verband is tussen het voedselaanbod en datgene wat er gegeten wordt. Tussen ‘ziekteverwekkendheid’ en het ontstaan van ziekten.”
“We moeten de urgentie verhogen, omdat men zich niet bewust is van het feit dat er een causaal verband is tussen de 150* extra diabetes type 2 patiënten per dag en het voedsel dat men eet. Ik vind inderdaad dat mensen de morele plicht hebben om niet alleen op euro's te sturen. Als een Jumbo of Albert Heijn tegenover een school worstenbroodjes of energiedrankjes voor een euro verkoopt, dan moet je daar geen geld aan willen verdienen.”
*Volgens het Diabetes Fonds krijgen elke week bijna 1.200 Nederlanders diabetes.
Wat moet er gebeuren om het voedselaanbod gezonder te maken?
“We moeten het nieuwe normaal stimuleren. Ik vind dat stakeholders, ngo's, maar ook de overheid, ‘veranderaars’ zouden moeten ondersteunen. Niet alleen financieel, maar ook op andere manieren. Een podium geven, startomzet gunnen, et cetera. We zijn ook al zo ver dat we moeten oppassen dat we niet subsidies gaan verlenen op een ‘normaal’ dat onhoudbaar is voor de toekomst. Denk aan de discussie over de subsidie op minerale oliën of op traditionele brandstoffen. We moeten met grote regie afbouwen, niet stimuleren.”
En hoe kunnen we een omslag aan de consumptiekant teweegbrengen?
“Er is heel weinig visie en kennis bij belangrijke stakeholders over wat gezonde voeding is. We moeten meer duidelijk maken wat gezonde voeding is. Het liefst slaan we het niet alleen plat tot verzadigd vet, suiker en zout. Dat is niet het eindbeeld. Het eindbeeld is de natuur en later de gecultiveerde natuur in de vorm van landbouw. Dat heeft millennialang goed gepast bij de biochemie van het humane lichaam. Dat is pas in de laatste decennia totaal uit het spoor gelopen. We moeten terug naar de natuurlijke kracht van de natuur.”
Welke rol speelt de overheid in het gezonder maken van onze voedselomgeving?
“Ik denk dat er nu al concrete maatregelen zijn die genomen zouden kunnen worden. Bijvoorbeeld een suikertaks en een vleestaks, als het gaat om te veel en dierlijke productie. In een later stadium kun je ook bepaalde dingen [te veel vet, suiker, zout] verbieden. Als we een manier vinden om het narratief van ‘whole foods’ in plaats van ultrabewerkt voedsel, een beetje op gang te krijgen. Het idee van, laat de natuur de natuur, en maak daar mooie producten van. Dan kun je maximumwaarden zetten op de hoeveelheid bewerkte producten. Bijvoorbeeld, je mag 10 of 20 procent pure glucosestroop of puur zetmeel toevoegen. Daar is het nu nog veel te vroeg voor, want dan zou je driekwart van de supermarkt moeten weggooien.”
Hoe kunnen ondernemers gezondere producten maken en daarmee een bedrijf neerzetten dat financieel levensvatbaar is?
“Ik denk dat dat voor veel ondernemers niet is weggelegd. Zoals bij veel productontwikkelingen, is dit een kwestie van ondernemerschap, waarbij je best wel diepe zakken moet hebben. Grote bedrijven hebben diepe zakken, maar kunnen of durven het niet, vanwege hun aandeelhouders en de druk om te presteren. Misschien zouden ze hun aandeelhouders wel moeten vragen om die langetermijnvisie. Maar goed, in het geval van pensioenfondsen, moet je ook realistisch zijn. Die potten moeten ook gevuld worden. Dus eenvoudig is dat niet.”
“Wij hebben alsnog de emulgatoren tak, die geld oplevert. Het oude normaal. Die het deels ook mogelijk maakt om aan de kar met gezonde voeding te trekken. Het is ook zeker zo dat bedrijven die de urgentie voelen, maar niet compleet het roer willen omgooien, een aantal producten kunnen ontwikkelen, die ze wel gezond achten. Die kunnen ze presenteren bij de supermarkt. Zij hebben dan de kans om dat op te pakken. Dat kunnen ondernemers nu echt ook wel gaan doen. Dat is geen utopie.”
Hoe kunnen gezonde producten betaalbaarder worden?
“Ten eerste, de grondstoffen vanaf het land zijn duurder, omdat ze langzamer groeien. Peulvruchten leveren minder op dan suikerbieten. Ten tweede moet je op een kleinere schaal produceren. De megafabrieken kun je nog niet vullen met gezonde voeding. Dat geeft een hogere verwerkingsprijs. Het derde probleem is dat supermarkten rekenen in procenten. Hun marge bepalen ze op basis van de verkoopprijs in de supermarkt. Zo kan een gezond, duurder product van bijvoorbeeld € 2,- een marge van 35 procent, oftewel 70 cent per consumenteneenheid hebben. Een ongezond product dat maar € 1,- kost heeft dan een marge van 35 cent. Dus heb je een dubbele marge op een vergelijkbaar product.”
“Met andere woorden, als supermarkten werkelijk vinden dat ze gezond en duurzaam eten bereikbaar willen maken voor iedereen en daar niet over zouden jokken, dan zouden ze zeggen: ‘ik hoef er niet méér aan te verdienen’. Dan zou je die marge in procenten duidelijk gaan terugbrengen.”
Denk je dat een gezond voedselaanbod gerealiseerd kan worden?
“Die suikerfabrieken in Nederland, daar zijn al miljarden in geïnvesteerd. Die kun je niet vanavond afwaarderen. Het is een onbedoelde totale weeffout, die wel heel hard doordendert en die ook best moeilijk te draaien is. Ook hebben merken een bepaald verwachtingspatroon bij klanten. Zij kunnen niet plots zeggen: ‘het is wel een tikkeltje minder lekker, maar heel veel gezonder’. We zullen on par moeten blijven met betrekking tot prijs-, gemak- en smaakverwachting. Het goede nieuws is, dat dat ook kan.”
“We hebben nooit aandacht besteed aan natuurinclusieve landbouw, maar als we dat gaan doen, dan kan er veel meer dan we denken. We hebben nooit aandacht besteed aan gezonde voeding, die toch lekker gemakkelijk is en die lekker smaakt, maar als wij als voedingsmiddelindustrie de mouwen opstropen, dan kunnen wij ook van gezonde grondstoffen producten maken.”
Welk soort artikel lees je graag in de nieuwsbrief?
Het laatste nieuws over onze voedselomgeving
Food Fix: In deze Engelstalige nieuwsbrief over voedselbeleid in de Verenigde Staten lees je hoe afslankmiddel Ozempic concurreert met de voedselindustrie.
Dr Kelder en Co: In deze podcast vertelt dr. Djojosoeparto dat de overheid niet voldoende maatregelen neemt om de voedselomgeving gezonder te maken. (vanaf 29 min)
de Volkskrant: Opiniestuk: Waarom het individueel aanspreken van burgers op hun gedrag geen oplossing is voor maatschappelijke vraagstukken, zoals obesitas.
NRC: Hoe Anita Vreugdenhil, kinderarts en hoogleraar Leefstijlgerelateerde ziekten bij kinderen, al jaren strijdt tegen overgewicht.
NU.nl: Van de mensen die overleden aan corona, had het overgrote deel overgewicht.
Tot slot
Ik ben Ingrid Cobben, journalist. Met deze nieuwsbrief laat ik zien hoe politieke, economische, sociaal-culturele en fysieke aspecten onze voedselkeuzes beïnvloeden.
Ik hoor graag wat jouw grootste uitdagingen zijn om gezond te eten. Wat houdt je tegen om gezonde keuzes te maken? Stuur me je reactie per mail.
Heb je vrienden, collega’s of familieleden die ook meer willen weten over onze voedselomgeving? Deel mijn nieuwsbrief dan via deze inschrijflink en ontvang zelf gratis een premium abonnement.
Voor vragen, opmerkingen of als je interesse hebt om advertentieruimte te kopen, neem contact op via achterdevoedselkeuze@gmail.com.